Mekong và chúng ta(10)

Đập thủy điện Lào đe dọa sông Mekong
TT - Các nhà khoa học và các tổ chức quốc tế lại lên tiếng cảnh báo dự án xây dựng đập thủy điện Don Sahong của Chính phủ Lào sẽ hủy hoại hệ sinh thái sông Mekong. Thác Khone, vùng sinh thái đa dạng trên sông Mekong - Ảnh: travelblog.com Ngày 27-8, Tổ chức phi chính phủ International Rivers (trụ sở tại Mỹ) gửi thư đề nghị Chính phủ Lào không thông qua kế hoạch xây dựng con đập cao 30m Don Sahong với chi phí 300 triệu USD trên sông Mekong. Vị trí con đập nằm gần khu vực thác Khone, thác nước lớn nhất châu Á, thuộc tỉnh miền nam Champasak, chỉ cách biên giới Lào - Campuchia khoảng 1km. Kiến nghị này được đưa ra trước khi Chính phủ Lào và Công ty Mega First Corporation Berhad của Malaysia hoàn tất thủ tục nghiên cứu khả thi xây đập vào tháng 9. Lá thư đăng trên trang web http://www.internationalrivers.org/ dẫn nghiên cứu của tiến sĩ Ian Baird thuộc ĐH Victoria, Canada khẳng định đập Don Sahong sẽ ngăn chặn dòng di trú của rất nhiều loài cá có giá trị thương mại cao đi qua thác Khone quanh năm. “Dòng di trú này có ý nghĩa quan trọng đối với ngành ngư nghiệp địa phương - nghiên cứu của tiến sĩ Ian Baird kết luận - Thiệt hại ngư nghiệp trên sông Mekong do đập Don Sahong gây ra sẽ ảnh hưởng nặng nề đến dinh dưỡng của hàng trăm nghìn, thậm chí hàng triệu người sống dựa vào nghề cá dọc sông Mekong, qua đó đe dọa sức khỏe của một khối dân cư lớn tại Lào, Campuchia, Thái Lan và Việt Nam”. Tiến sĩ Baird là một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về nghiên cứu nghề cá tại vùng thác Khone. Theo báo Phnom Penh Post (Campuchia), vào tháng 3-2006 Chính phủ Lào ký thỏa thuận với công ty Malaysia để thực hiện nghiên cứu khả thi xây dựng đập Don Sahong. Hai bên đã ký thỏa thuận phát triển dự án vào năm 2008. Mega First đã đưa ra bốn đề xuất để hạn chế các tác động của đập Don Sahong đối với môi trường, nhưng nghiên cứu của tiến sĩ Baird cho biết hiện nay vẫn chưa có công nghệ để đáp ứng những yêu cầu sinh thái tự nhiên cho phép mọi loài cá di trú qua thác Khone như hiện tại. “Con đập này không chỉ ảnh hưởng đến ngư dân vùng thác Khone - báo Guardian (Anh) dẫn lời chuyên gia Baird nhận định - Nhiều loài cá bơi từ cửa sông ở Việt Nam sang Campuchia, rồi sang tận vùng Luang Prabang ở phía bắc Lào. Khoảng 60 triệu người sống dọc con sông dựa vào nguồn cá này”. Guardian dẫn một nghiên cứu khác của Trung tâm Cá thế giới (WFC - trụ sở tại Malaysia) cũng khẳng định đập Don Sahong sẽ chặn ngang kênh Hou Sahong, kênh di trú chính của cá giữa Lào và Campuchia, hủy diệt chu kỳ sinh sản của cá và đe dọa 70% sản lượng đánh bắt cá ở hạ lưu sông Mekong. Ngoài ra, theo WFC, đập Don Sahong khiến lượng nước chảy qua thác Khone giảm mạnh, đe dọa sự sinh tồn của loài cá heo Irrawaddy, loài cá có nguy cơ tuyệt chủng, và ảnh hưởng đến ngành du lịch khu vực thác Khone. “Đây là con đập không được phép tồn tại” - Guardian dẫn lời ông Carl Middleton, người phát ngôn của International Rivers tại Bangkok (Thái Lan), quả quyết. Phản ứng với đập thủy điện của Lào Thông tin về quyết định tài trợ của Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) dành cho dự án đập thủy điện Nam Theun II (NT II) của Lào đã thu hút sự quan tâm của các tổ chức môi trường. Giám đốc tổ chức Chiến dịch về mạng lưới sông ngòi quốc tế, Aviva Imhof, cho rằng NT II chỉ chủ yếu mang lại lợi nhuận cho một nhóm thiểu số và các nhà tư vấn nước ngoài thay vì cho người nghèo: "Chúng tôi lo ngại cho đời sống của hàng chục ngàn nông dân nghèo của Lào vì họ sẽ mất đất, mất nơi chài lưới và các tài nguyên khác". Theo Quĩ Động vật hoang dã (WWF), công trình này sẽ phá vỡ các hoạt động trồng trọt và đánh bắt cá của 130.000 người. Tổ chức này còn cảnh báo 40% khu vực Nakai phía nam Lào sẽ bị lụt, đe dọa đến loài voi ở đây: "Chúng tôi sợ rằng thay vì giảm nghèo, con đập sẽ làm tăng thêm sự khốn khổ của con người và sự xuống cấp của môi trường. Chúng tôi mong các nhà chức trách Lào và WB có thể chứng minh trường hợp này không phải vậy". Bắt đầu các nghiên cứu tiền khả thi từ năm 1993, dự án NT II, trị giá 1,25 tỉ USD, đã ngốn vài triệu USD và nó đã chờ trong hơn mười năm ròng cho đến ngày WB "bật đèn xanh". Nằm cách thủ đô Vientiane 250km về phía đông nam, công trình này được xây dựng với mục tiêu bán 95% công suất điện cho 17 tỉnh của Thái Lan kể từ năm 2009 để mang về khoảng 150 triệu USD/năm. Theo dự án của Lào, khoảng 6.200 người dân sống quanh vùng sẽ được dời đi nơi khác. Đây cũng là dự án đơn lớn nhất của Lào từ trước tới nay. Liên minh cứu trợ sông Mê kông Dòng sông Mê kông đang bị đe dọa. Chính phủ các nước Lào, Cam Pu Chia và Thái lan đang có kế hoạch xây 11 đập thủy điện trên dòng chảy chính của sông Mê kông. Nếu được xây dựng, những con đập đó sẽ ngăn cản các luồng cá di cư và gây xáo động lớn tới dòng sông, tạo ra nguy cơ cho hàng triệu người hiện đạng sống dựa vào nguồn thu nhập và thực phẩm do dòng sông đem lại. Hãy hành động ngay Liên minh cứu trợ sông Mê kông kêu gọi chính phủ các nước vùng sông Mê kông hãy để cho dòng sông được chảy tự do nhằm bảo đảm nguồn thu nhập, thực phẩm thiết yếu đời sống cho thế hệ hôm nay và mai sau. Hãy cùng chúng tôi hành động cứu dòng sông Mê kông!Phát động chiến dịch 'Giải cứu sông Mekong' Để ngăn chặn tác động nguy hại từ việc các quốc gia xây dựng 11 đập thủy điện trên dòng chảy chính của sông Mekong, UBND tỉnh An Giang vừa phát động chiến dịch kêu gọi người dân tham gia giải cứu con sông này. Theo đó, người dân An Giang vì lợi ích của xã hội, môi trường sinh thái, nên nêu ý kiến của mình bằng cách gửi thư qua đường bưu điện bằng bưu thiếp hoặc internet. Sông MeKong chảy qua địa phận Việt Nam gọi là sông Cửu Long. Ảnh: Wikipedia Ngoài ra, người dân tỉnh này có thể ủng hộ trực tiếp bằng cách gửi bằng bưu thiếp mang thông điệp bảo vệ sông Mekong tới Chính phủ các nước khác thông qua Sở Tài nguyên Môi trường hoặc truy cập website để ghi tên vào bảng kiến nghị. Theo Ủy ban tỉnh An Giang, cuộc vận động này nhằm mục đích kêu gọi các nước nằm trên lưu vực sông Mekong, xem xét lại kế hoạch xây dựng 11 đập thủy điện trên dòng chảy chính vì lo ngại sẽ gây tình trạng thiếu nước vào mùa khô và lũ lụt vào mùa mưa cho hạ lưu.Năm 2008, Liên hiệp cứu sông Mekong do các nhà môi trường chủ xướng đã được thành lập với nhiệm vụ chính là bảo vệ con sông bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy qua Lào, Myanma, Thái Lan, Campuchia và đổ ra Biển Đông ở Việt Nam.Hơn 16.000 người vừa gửi một bản kiến nghị “Cứu sông Mêkông” đến thủ tướng Thái Lan vào thứ năm. Bản kiến nghị trên cũng đồng thời được gửi tới lãnh đạo Việt Nam, Lào và Campuchia - những nước có dòng sông Mêkông chảy qua. “Đừng xây dựng đập thủy điện ở Mêkông”. Mak Vangdokmai, đến từ Thái Lan, viết: “Ở Thái Lan, anh chị em đánh nhau vì đập thủy điện”. Trong khi đó, một cô gái đến từ Hà Nội - Nguyễn Thanh Hằng kêu gọi: “Cứu chúng tôi, cứu nguồn tài nguyên của chúng tôi. Điện không phải là tất cả”. Họ kêu gọi lãnh đạo các nước ở quanh khu vực sông Mêkông xem xét lại kế hoạch xây dựng 11 đập thủy điện ở Thái Lan, Lào và Campuchia. Bởi vì họ cho rằng việc xây dựng đập thủy điện đe dọa nguồn cung cấp lương thực của các nước Đông Nam Á. “Chúng ta đang nói về an ninh lương thực” – Carl Middleton, thuộc Tổ chức các dòng sông quốc tế cho biết: “Việc xây dựng đập thủy điện chặn dòng di cư của các loài cá - chiếm 70% lượng cá đánh bắt phục vụ nhu cầu thực phẩm của 60 triệu người quanh khu vực sông. Chúng ta nên nhớ mỗi năm lượng cá đánh bắt tại đây trị giá 3 tỉ đôla” Những người ký tên vào bản kiến nghị đề nghị thủ tướng Thái Lan Abhisit Vejjajiva đưa vấn đề đập thủy điện vào chương trình nghị sự của các cuộc họp cấp cao ASEAN. “Thái Lan hiện nắm giữ vị trí chủ tịch ASEAN.” Premrudee Daorung, một người tham gia ký bản kiến nghị cho biết: “Vì vậy, chúng tôi mong muốn thủ tướng sẽ mang vấn đề đập thủy điện đến phòng họp của các nhà lãnh đạo ASEAN”. Liên minh Cứu trợ sông Mêkông – đơn vị thu thập chữ ký cho bản kiến nghị cũng bày tỏ sự lo ngại về việc khả năng xảy ra xung đột xuyên biên giới nếu đập thủy điện được xây dựng. “Việc xây dựng đập thủy điện ở thượng nguồn Mêkông của Trung Quốc tác động xấu đến môi trường như suy giảm lượng cá, sạt lở đất và nước dâng cao ở hạ nguồn Myanmar, phía bắc Thái Lan và phía nam Lào” - Đại diện của Liên minh Cứu trợ sông Mêkông, cho biết “Chúng tôi lo ngại rằng những tác động xuyên biên giới tương tự có thể dẫn đến xung đột xuyên biên giới nếu các đập được xây dựng” Trong 16.380 chữ ký của bản kiến nghị, có 240 chữ ký từ Việt Nam, 7.389 chữ ký từ Thái Lan, 2625 từ Campuchia, 583 từ Lào, 338 từ Trung Quốc và 26 từ Myanmar. Hơn 4.000 chữ ký đến từ các nước khác. http://www.savethemekong.org/?langss=vi
Hãy cứu sông Mêkông
Chiến dịch vận động cứu sông Mêkông do các nhà môi trường thuộc "Liên hiệp cứu lấy sông Mêkông" (Save the Mekong Coalition – SMC) chủ xướng, tính đến cuối tháng 6/2009 đã thu hút được gần 17.000 người sau hơn ba tháng triển khai, trong số đó có hơn 11.000 cư dân trong vùng lưu vực sông Mêkông và khoảng 5.000 người khắp nơi trên thế giới. SMC được thành lập năm 2008 với nhiệm vụ chính là bảo vệ sông Mêkông, mà mục tiêu trước mắt là theo dõi chặt chẽ việc Trung Quốc xây dựng khoảng 11 đập thủy điện ở thượng lưu con sông, đe dọa đến nguồn sống cũng như cách sống của hàng chục triệu cư dân ở khu vực hạ nguồn sông Mêkông. Tổ chức Southeast Asian Rivers Network ước tính rằng, nguồn cá dự trữ ở khu vực biên giới Thái Lan - Lào đã giảm một nửa do những hoạt động các dự án xây dựng đập của Trung Quốc, không giới hạn ở dải sông thuộc chủ quyền của họ. Bản kiến nghị bằng bảy thứ tiếng nói trên đã được gửi đến chính phủ các nước thành viên của Ủy hội sông Mêkông (Mekong River Commission - MRC) là Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, nhưng không đề cập gì đến các con đập mà Trung Quốc đã xây dựng ở thượng nguồn cùng hàng loạt các công trình thủy điện khác, phải chăng vì Bắc Kinh không phải là thành viên của MRC? Lần này mục tiêu lớn nhất mà cuộc vận động của SMC hướng tới là thuyết phục chính phủ các nước Thái Lan, Lào, Campuchia dỡ bỏ kế hoạch xây dựng 11 đập thủy điện trên dòng chảy chính của sông. Vào tháng 6/2007, Chính phủ Lào đã phê chuẩn ban đầu cho con đập trị giá 1,7 tỷ USD trên sông Mêkông do hai công ty năng lượng Trung Quốc xây dựng. Một công ty Trung Quốc khác đang tiến hành nghiên cứu tính khả thi của dự án năng lượng sông Mêkông ở Campuchia. Ngoài ra, vài con đập phụ khác trên sông Mêkông ở Đông Nam Á cũng sẽ được tài trợ bởi Ngân hàng China Exim, tổ chức tín dụng lớn nhất của Trung Quốc.Nếu những kế hoạch trên đây trở thành hiện thực, hàng triệu người dân trong lưu vực sẽ bị ảnh hưởng, mất sinh kế và không được đảm bảo về lương thực. Việc xây đập cũng sẽ làm suy kiệt các loài cá di cư, một trong những nguồn thủy sản hứa hẹn nhất của sông Mêkông, đồng thời gây ra nhiều hệ lụy về môi trường và văn hóa, xã hội. Một con số đáng kinh ngạc: khoảng 17% số cá đánh bắt được ở các vùng nước nội thủy trên khắp thế giới là từ con sông này và 90% cư dân của lưu vực sông Mêkông là nông dân lâu nay sống phụ thuộc chủ yếu vào những cánh đồng được cung cấp phù sa màu mỡ cùa dòng sông. Sông Mêkông chảy vào Việt Nam qua hai ngã sông Tiền và sông Hậu. Một khi các con đập kể trên được xây dựng xong, nước ta do ở cuối nguồn sẽ bị thiệt hại nhiều nhất. Số lượng người Việt Nam sinh sống ở vùng lưu vực sông Mêkông lên đến 17 triệu, chiếm gần 1/3 tổng số 60 triệu cư dân toàn khu vực.Ông Ngô Xuân Quảng, thuộc Viện Sinh học Nhiệt đới Việt Nam, cảnh báo, vùng đồng bằng sông Cửu Long sẽ phải gánh chịu các tác hại nặng nề do việc dòng Mêkông bị ngăn chặn, từ nguy cơ không còn phù sa màu mỡ, nước ngọt bị thiếu khiến đất hóa phèn, cho đến nguy cơ lượng cá đánh bắt tụt giảm, chưa kể hiện tượng dòng chảy của sông Mêkông yếu đi sẽ làm cho nước biển lấn vào gây ngập mặn. Nghiêm trọng nhất là hai tỉnh An Giang và Đồng Tháp sẽ bị nạn đất xói mòn, còn Tiền Giang thì sẽ bị khô hạn. Thế nhưng đáng buồn hơn cả là có vẻ như chúng ta chưa quan tâm đúng mức về hiểm họa khôn lường ấy, thể hiện qua việc chỉ vỏn vẹn hơn 300 người Việt Nam ký tên vào bảng kiến nghị nói trên, so với Lào là 611 người, Campuchia là 2.673 người, Thái Lan 7.756 người. Nên chăng các tổ chức, đoàn thể trong nước mở cuộc vận động người dân hưởng ứng chiến dịch của SMC, bằng cách vào trang web:http://www.savethemekong.org/?langss=vi
Ghi tên mình vào bảng kiến nghị là góp phần tham gia vào việc bảo vệ môi trường sinh thái của dòng Mêkông nói chung và vùng đồng bằng sông Cửu Long nói riêng.
Lưu vực sông Mêkông : "kho báu sinh học" cần bảo tồn
Trong vòng 10 năm (1997-2007), giới nghiên cứu đã khám phá ra hơn một nghìn loài thực vật và động vật mới tại vùng lưu vực sông Mêkông bao gồm 6 nước Việt Nam, Cam Bốt, Lào, Thái Lan, Miến Điện và Trung Quốc. Khi công bố các phát hiện nói trên ngày 15/12/2008, Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên WWF đã báo động : kho tàng sinh học vô giá này có thể bị công cuộc phát triển kinh tế hủy hoại nếu không được quan tâm bảo vệ đúng mức.Khu vực sông Mêkông chảy qua, được gọi chung dưới tên Tiểu Vùng Sông Mêkông, nổi tiếng là một nơi cực kỳ đa đạng về mặt sinh học, với khoảng 20.000 loài cây cỏ, 1.300 loài cá, 1.200 loài chim, 800 loài rắn, ếch nhái, 430 loài động vật có vú... Nếu tính về chiều dài, dòng Mêkông là con sông có tính chất đa dạng sinh học cao nhất hành tinh, có mật độ thực vật và động vật còn dầy dặc hơn cả sông Amazon vùng Nam Mỹ.Tính chất phong phú của vùng lưu vực sông Mêkông vừa được nêu bật thêm với bản báo cáo mới nhất của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên WWF theo đó trong khoảng thời gian từ 1997 đến 2007, các nhà khoa học đîa phương và quốc tế đã phát hiện thêm 1068 loài sinh vật mới trong vùng, bao gồm 519 loài cây cỏ, 279 loài cá, 88 loài ếch nhái, 88 loài nhện, không kể đến hàng chục loài rắn rết, thằn lằn, chuột, dơi, chim chóc... Đây quả là một khám phá chưa từng thấy. Có loài tưởng là đã tuyệt chủng từ hàng triệu năm trước đây.Theo ông Stuart Chapman, giám đốc Chương trình của WWF tại vùng lưu vực sông Mêkông, ''những phát hiện với số lượng to lớn như vậy chỉ thấy trong sách lịch sử mà thôi''. Nhất là khi trong những giống vật tìm thấy, có một loài tưởng như đã tuyệt chủng từ hàng triệu năm nay. Đó là trường hợp một loài chuôt đá ở Lào, tên khoa học là laonastes aenigmamus, được ghi nhận là đại diện duy nhất của một giống chuột đã biến mất trên trái đất cách nay 11 triệu năm. Giới nghiên cứu đã quan tâm đến các sinh vật tại vùng lưu vực sông Mêkông từ thế kỷ thứ 19, với một số chuyến khảo sát khoa học được thực hiện. Thế nhưng do khu vực liên tiếp bị chiến tranh, công cuộc tìm hiểu đã không tiến triển được bao nhiêu. Phải chờ đến thập niên 1990, khi hoà bình trở lại trong vùng, việc nghiên cứu mới được tái lập. Nghiên cứu tiến mạnh sau khi tìm ra con sao la ở Việt Nam Chính vào thời điểm đó mà một số phát hiện tại Việt Nam đã thú hút sự chú ý của cộng đồng khoa học thế giới tới vùng lưu vực sông Mêkông. Sau 50 năm trời chỉ tìm thấy một loài động vật lớn mới thuộc loại có vú trên toàn trái đất, các nhà nghiên cứu đã bất ngờ khám phá ra ba giống động vật có vó mới tại cùng một điạ điểm ở Việt Nam, trong đó nổi tiếng nhất là con sao la (tên khoa học là Pseudoryx nghetinhensis), được phát hiện vào tháng 5/1992 trong Khu bảo tồn thiên nhiên Vụ Quang ở miền Bắc Trung bộ Việt Nam. Con sao la, động vật có vó tìm thấy ở Việt Nam năm 1992.(Ảnh : WWF) Chính các khám phá này đã khiến giới khoa học hết sức phấn chấn và liên tiếp tổ chức những chuyến khảo sát trong toàn vùng. Bản báo cáo ngày 15/12/2008 của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên WWF là một phần kết quả thu hoạch được. Tuy nhiên, như ghi nhận của WWF, công cuộc nghiên cứu hệ sinh thái khu vực sông Mêkông chỉ mới ở giai đoạn bắt đầu, và kết quả thu được mới chỉ là bề mặt rất mỏng của cả một kho báu sinh học to lớn. Vấn đề đặt ra là trong thời gian gần đây, chính quyền các nước đã đề ra nhiều biện pháp nhằm khai thác khu vực về phương diện kinh tế, đe doa tính chất đa dạng sinh học của toàn vùng. Năm loài vừa được tìm thấy (từ T qua P) : hoa; cóc; tôm; rắn lục; nhện.(Nguồn : WWF) Các mối đe dọa đã xuất hiện Bản báo cáo của Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên WWF nêu bật tính chất phong phú và độc đáo của thực vật và động vật sinh sống trong vùng sông Mêkông, nhưng đồng thời cũng nhấn mạnh đến nhu cầu cần phải bảo vệ kho tàng này chống lại nguy cơ hủy diệt đến từ những chính sách phát triển kinh tế thiếu bền vững, chạy theo lợi ích thương mại trước mắt mà lơ là những tác hại lâu dài. Trước hết, WWF nêu bật tệ nạn khai thác tài nguyên thiên nhiên trong khu vực một cách quá đáng, vượt quá mức cần thiết cho nhu cầu tại chỗ. Theo Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên, tác hại của hiện tượng đó ngày nay càng lúc càng được thấy rõ khi nhiều nước trong vùng xuất khẩu những khối lượng lớn tài nguyên thiên nhiên qua Trung Quốc. Sông Cửu Long là nguồn cung cấp kế sinh nhai và thực phẩm cho khoảng 60 triệu người sinh sống bằng nghề đánh cá. Chỉ riêng người Cambốt thôi cũng đã bắt hàng năm khoảng 2 triệu tấn cá từ sông Mêkông. Thế nhưng, theo tạp chí The New Scientist, số ra tháng 07/2007, do nguồn cá bị cạn đi, hàng năm có tới 7 triệu con rắn nước bị đánh bắt ở vùng Biển Hồ. Tác hại từ 150 đập nước Đập Mạn Loan ở Trung Quốc Thế nhưng, ngoài việc nguồn tài nguyên thiên nhiên bị khai thác quá mức, theo WWF, vùng lưu vực sông Mêkông còn phải đối phó với nhiều mối đe doạ nghiêm trọng hơn nhiều. Hiện nay, có đến 150 đập thủy điện thuộc loại lớn đã, đang và sẽ được xây dựng trong toàn vùng. Ngoài việc trực tiếp gây tổn hại cho sự đa dạng sinh thái, hủy diệt môi trường sinh sống của nhiều giống loài, những công trình này còn tác hại đáng kể đến nghề cá, đến lưu lượng con sông, cũng như làm sói mòn bờ sông và bờ biển. Phá rừng làm đồn điền cũng góp phần hủy diệt môi trường sống các loài động thực vật.(Ảnh : WWF-Canon/Alain Compost) Các khu rừng nhiệt đới không gì thay thế được ở trong khu vực cũng đang bị nguy cơ phá hủy. Theo WWF, tình từ thập niên 1990 đến nay, mỗi năm Đông Nam Á bị mất trắng 2,7 triệu hécta rừng. Nguyên nhân chính là việc phá rừng lập đồn điền trồng cacao, cà phê, trà, hạt điều, dừa, cọ để lấy dầu, cao su, miá. Theo các chuyên gia, trong những năm gần đây, việc phá rừng làm đồn điền trồng cây công nghiệp tại các nước Cam Bốt, Lào, Miến Điện, và ở một quy mô ít hơn tại cao nguyên Trung phần Việt Nam và ở tỉnh Vân Nam Trung Quốc, đã làm giảm diện tích rừng mạnh hơn rất nhiều so với việc khai thác gỗ.
Một cửa hàng bán da thú tại Chợ Lớn, Thành phố Hồ Chí Minh năm 1992(Ảnh : WWF/Canon - Adam Oswell)
Việc phá rừng làm đồn điền, cũng như việc đốn gỗ, đã mở đường tiến vào nhiều khu vực hẻo lánh, với hệ quả là kích thích tệ nạn buôn lậu gỗ quý và động vật hoang dã. Theo WWF, 70 % loài động vật có vú đặc thù của vùng sông Mêkông bị đe dọa do tệ nạn buôn lậu trên toàn cầu. Trong số này có cả con sao la và 5 loài khỉ vượn chỉ có ở Việt Nam. Ngoài ra còn có các loài cọp, voi, bò rừng đều bị nguy cơ săn bắt quá mức. Xuất phát từ các nhận xét nêu trên, Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên WWF đã kêu gọi các quốc gia trong khu vực nỗ lực hợp tác để vừa phát triển kinh tế, vừa bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên rất quý giá cho nhân loại.
Cần đối xử với sông Mekong theo thông lệ quốc tế
Mekong phải là dòng sông quốc tế
Sông Mekong là một trong những con sông lớn nhất thế giới, bắt nguồn từ Trung Quốc, chảy qua Lào, Myanmar, Thái Lan, Campuchia và đổ ra biển Đông ở Việt Nam. Tính theo độ dài thì đây là con sông đứng thứ 12 trên thế giới và thứ 7 tại châu Á, còn tính theo lưu lượng nước thì đứng thứ 10 trên thế giới với lưu lượng hàng năm đạt khoảng 475 triệu m3. Người Tây Tạng cho rằng thượng nguồn sông Mekong chia ra hai nhánh: nhánh Tây Bắc và nhánh Bắc. Năm 1994, một phái đoàn gồm Trung Quốc và Nhật Bản đã đến nguồn phía bắc cùng lúc một phái đoàn Pháp đến đầu nguồn mạch phía tây và rồi những cuộc thám hiểm kế tiếp cho đến năm 1999 dưới sự hợp tác của các quốc gia như Trung Quốc, Mỹ và Nhật Bản đã chính thức xác minh nguồn mạch sông Mekong thuộc nhánh Bắc. Gần một nửa chiều dài con sông chảy trên lãnh thổ Trung Quốc, ở đó đoạn đầu nguồn được gọi theo tiếng Tây Tạng là Trát Khúc, thường quen gọi chung là Lan Thương giang, có nghĩa là "dòng sông cuộn sóng". Phần lớn sông Lan Thương chảy qua các hẻm núi sâu, dòng chảy xiết không có giá trị về giao thông thủy và ra khỏi đất Trung Quốc khi độ cao chỉ còn khoảng 500m so với mực nước biển. Sau đó, đoạn sông Mekong dài khoảng 200km tạo thành biên giới giữa hai nước Myanmar và Lào. Điểm cuối của đường biên giới này, con sông hợp lưu với sông nhánh Ruak tại Tam Giác Vàng nổi tiếng. Đây cũng được coi là điểm phân chia phần Thượng và phần Hạ của sông Mekong. Như vậy, qua các tài liệu đã thể hiện rằng Mekong thực sự là một dòng sông quốc tế, chảy qua nhiều quốc gia và có vị trí quan trọng trên bản đồ thủy văn quốc tế. Nhưng những gì mà quốc gia nơi thượng nguồn đang đối xử với dòng sông này lại chẳng mang tính quốc tế một tí nào. Từ những năm 80 của thế kỷ trước, Trung Quốc đã có kế hoạch xây dựng hệ thống đập thủy điện theo dạng bậc thang trên phần sông Mekong chảy qua nước này. Như đã nói ở trên, vì phần sông Mekong chảy trên đất Trung Quốc chảy xiết nên khai thác làm thủy điện là một trong những ưu tiên số 1 của quốc gia này.
Những "bậc thang" chết người
Hiện có 4 con đập đã và đang được đưa vào sử dụng. Việc Trung Quốc xây những con đập trên sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái của các nước nằm ở hạ nguồn con sông này là điều khỏi phải bàn. Còn với các chuyên gia đánh giá, việc xây hàng loạt con đập nơi thượng nguồn và cả trên các tuyến dòng chảy chính của sông Mekong là tác nhân chính gây nên biến động thất thường của dòng nước và hiện tượng xói mòn ở các nước hạ lưu sông Mekong, trong đó có Việt Nam. Mạng tin tức thủy điện tỉnh Vân Nam cũng đã công khai liệt kê 8 công trình thủy điện chính trên sông Lan Thương của tỉnh này. Trong đó đập Công Quả Kiều (công suất 4,04 triệu MW/năm) do Công ty TNHH Thủy điện năng lượng sông Lan Thương, tỉnh Vân Nam là chủ đầu tư đã tiến hành thăm dò địa chất vào ngày 7/11/2008. Đây là công trình thủy điện cấp 1 thuộc công trình khai thác dạng bậc thang đoạn trung - hạ lưu sông Lan Thương, đập cao 105m. Theo kế hoạch, nơi đây sẽ bắt đầu trữ nước vào tháng 6/2011. Nằm tiếp nối đập Công Quả Kiều là đập Tiểu Loan (19 triệu MW/năm). Đây là đập lớn thứ hai sau đập Tam Hiệp của Trung Quốc nằm ở trung du lưu vực sông Lan Thương. Bắt đầu thi công vào năm 2006, đập cao 292m và sẽ chính thức đưa vào hoạt động vào tháng 10/2009. Tiếp theo là đập Mạn Loan (6,2 triệu MW/năm), khởi công xây dựng vào tháng 5/1986 và đưa vào hoạt động năm 1993. Đập cao 132m với tổng dung tích chứa nước 920 triệu m3. Nằm kế tiếp là đập Đại Triều Sơn (5,9 triệu MW/năm), cách thành phố Côn Minh 600km, cao 111m, tổng dung lượng 940 triệu m3. Tháng 8/1997, bắt đầu thi công và đã đưa vào hoạt động cuối năm 2001. Sau Đại Triều Sơn là đập Cảnh Hồng (7,85 triệu MW/năm) - con đập cấp 6 trong dự án hệ thống đập thủy điện bậc thang trên sông Lan Thương. Đập được khởi công vào giữa năm 2003, cao 108m và được đưa vào hoạt động một phần vào giữa năm 2008, đến năm 2009 đã chính thức hoạt động toàn bộ công suất.Ngoài ra, trong dự án ngăn dòng khai thác nguồn tài nguyên sông Lan Thương còn ba con đập khác đang trong quá trình hình thành từ nay đến năm 2011 là đập Nọa Trát Độ (nằm giữa đập Đại Triều Sơn và Cảnh Hồng, 23,9 triệu MW/năm), Cảm Lãm (0,87 triệu MW/năm) và Mãnh Tống (55.110 MW/năm) nằm ở đoạn cuối tỉnh Vân Nam giáp với Lào. Trả lời báo chí, Tiến sĩ Tô Văn Trường, Viện trưởng Viện Quy hoạch thủy lợi miền Nam cho rằng, tổng trữ lượng của 8 con đập trên dòng Lan Thương có khả năng chứa tới hơn 23 tỉ m3 nước. Điều này đồng nghĩa với việc các nước hạ lưu mất đi ngần ấy lượng nước vào lãnh thổ. Cũng theo Tiến sĩ Tô Văn Trường, hoạt động hợp tác sông Mekong có từ cuối thập niên 50 thế kỷ XX, cho đến nay, trải qua nhiều giai đoạn lịch sử và phụ thuộc vào mức độ thiện chí của các nước thành viên, nhiều người nhận xét hoạt động này đôi khi cũng "quanh co như dòng sông Mekong" vậy! Cũng theo ông Tô Văn Trường, ngoài những ảnh hưởng và tác động tiêu cực về môi trường do những con đập kia mang đến thì điều đáng lo nhất là các nước hạ lưu không nắm được cụ thể quy trình vận hành các nhà máy thủy điện của các nước nằm ở thượng lưu. Như vậy là việc khai thác, sử dụng dòng sông ở vùng hạ lưu, cho dù có phù hợp với quy ước chung đi nữa, cũng sẽ gặp rất nhiều khó khăn. (Theo CAND)
Sông Mekong nhiễm độc thủy ngân nặng nề
(Dân trí) - Theo báo cáo mới đây của WWF (Quỹ Quốc tế về Bảo vệ Thiên nhiên), ô nhiễm tại sông Mekong đã đẩy quần thể cá heo Irrawaddy tại khu vực này đến bờ tuyệt chủng do nhiễm độc thủy ngân có tại sông Mekong.Loài cá heo Irrawaddy (Orcaella brevirostris) sinh sống trên đoạn sông Mekong dài 190 km giữa Lào và Campuchia. Từ năm 2003 đã có 88 con bị chết, 60% số đó là cá heo con dưới hai tuần tuổi. Ước tính hiện nay chỉ còn có khoảng 64-76 cá thể loài này còn sống. Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy chất thuốc trừ sâu như DTD và chất gây ô nhiễm như PCBs khi mổ xác cá heo con . Những chất này có thể gây nguy hiểm cho sức khoẻ người dân sinh sống dọc theo sông Mekong vì họ cùng ăn cá và sử dụng nguồn nước sông giống như cá heo. Hàm lượng thủy ngân cao cũng được tìm thấy trên một số con cá heo đã chết. Thủy ngân, được cho là do hoạt động khai thác vàng, ảnh hưởng trực tiếp đến hệ miễn dịch do đó làm cho cá dễ bị mắc bệnh truyền nhiễm hơn. Bác sỹ Verne Dove, tác giả của báo cáo và là bác sỹ thú y làm việc cho WWF Campuchia cho biết: “Phân tích giải phẫu cho thấy cá bị chết do nhiễm khuẩn. Điều này sẽ không gây tử vong nếu hệ thống miễn dịch của cá không bị suy giảm do ô nhiễm môi trường”. Cũng theo bác sỹ Dove, những chất này được phân tán rộng rãi trong môi trường và như vậy ô nhiễm có thế bắt nguồn từ các nước có sông Mekong chảy qua. Từ năm 2004, cá heo Irrawady sinh sống trên sông Mekong đã được liệt vào loại bị đe dọa nghiêm trọng trong sách Đỏ của IUCN. Sông Mekong chảy qua Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam và tỉnh Vân Nam của Trung Quốc. Đây là một trong những sông có nguồn lợi thủy sản lớn nhất thế giới. Tại Việt Nam, đoạn sông Mekông chảy qua được gọi là sông Cửu Long.Thảm họa môi trường sông Mê Kông đến gần? “Sẽ xảy ra thảm họa trong thời gian không xa, nếu cứ tiếp tục như hiện nay. Hàng triệu cư dân Đồng Bằng Sông Cửu Long nước ta sẽ gánh chịu, nếu chúng ta không nhanh chóng có biện pháp thích hợp”. Đó là nhận định của hầu hết các các chuyên gia về môi trường trong Hội thảo về bảo vệ sông Mê Kông vừa diễn ra tại TP.Hồ Chí Minh.Từ thói quen xấu của người dân trong nướcTrong những năm gần đây, cùng với sự phát triển nhanh chóng của sản xuất nông nghiệp là việc sử dụng một cách “vô tội vạ” thuốc bảo vệ thực vật, trong đó có nhiều loại hiện đã bị cấm đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn nước. Kết quả khảo sát nước tại các khu vực nuôi trồng thủy sản và các kênh rạch tại 7 điểm thuộc tỉnh Kiên Giang, Cà Mau, Sóc Trăng, Bến Tre cho thấy, tất cả các mẫu nước đều tồn tại thuốc bảo vệ thực vật, trong đó đến 70% số mẫu có dư lượng vượt mức quy định. Như một ảnh hưởng tất yếu của sự phát triển, những năm gần đây hiện tượng ô nhiễm môi trường nước sông ở ĐBSCL đang gia tăng một cách đáng báo động. Nguyên nhân là do sự đa dạng về dân cư mà tính chất nguồn thải, tập quán sinh hoạt cũng như thói quen hoạt động sản xuất và cả tình hình phát triển kinh tế rất phức tạp; Khảo sát trên dòng Mê Kông, các nhà nghiên cứu còn bắt gặp các cơ sở chế biến, xay xát lúa đổ luôn trấu xuống sông, làm cản trở lưu thông và ô nhiễm nguồn nước...
Đến những nguy cơ bởi các dự án thủy điện nước ngoài
Hiện nay, các nước trong vùng thượng lưu và hạ lưu sông Mê Kông như Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc đã có chiến lược quy hoạch phát triển thủy điện trên dòng chính con sông này. Điều này đã và đang tác động rất mạnh đến Việt Nam khi mà các nhà máy thủy điện được xây dựng quy mô lớn. Ủy ban sông Mê Kông cho biết, những tác động tiềm tàng của phát triển thủy điện thượng lưu đến đồng bằng sông Cửu Long điển hình nhất là tác động thay đổi dòng chảy hạ lưu, trong ngày hoặc theo mùa so với dòng chảy tự nhiên; Tác động liên quan đến những thay đổi sinh học của hệ sinh thái, bao gồm những ảnh hưởng tới khu vực ven sông, thực vật ven sông; tác động giữ bồi lắng và chất dinh dưỡng trước đập. Những tác động này đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến vựa nông nghiệp lớn nhất cả nước ta, tình trạng đất đai nghèo dinh dưỡng do không được bồi đắp phù sa, các cửa sông bị xói mòn, nước biển dâng sâu vào đất liền...sẽ là điều khó tránh khỏi.Theo một số chuyên gia khoa học, đã đến lúc phải xây dựng một khuôn khổ pháp lý cần thiết cho sự hợp tác giữa các quốc gia vùng sông Mê Kông, đặc biệt là nhóm các quốc gia ở thượng lưu như Trung Quốc và Myanmar, nhóm các quốc gia ở hạ lưu như Thái Lan, Lào, Campuchia và Việt Nam, nhằm kiểm soát các hoạt động xây dựng và vận hành các đập thủy điện trên sông Mê Kông. Bên cạnh đó, phải thay đổi được nhận thức của một số nước ở thượng lưu vốn coi sông Mê Kông như là một con sông quốc gia và đã là sông quốc gia thì không phải họ muốn làm gì thì làm?
Đập thủy điện ở Trung Quốc làm đảo lộn sông Mekong
(TuanVietNam) - Chưa có một hiệp định quốc tế nào đề cập đến việc khai thác các sông xuyên quốc gia, Trung Quốc đang nắm ưu thế, kiểm soát nước ở thượng nguồn sông Mekong. Bài viết là những nghiên cứu và quan điểm cá nhân của Michael Richardson, học giả nghiên cứu tại Viện Đông Nam Á học có trụ sở tại Singapore về những ảnh hưởng của việc xây dựng đập thủy điện tại Trung Quốc. Trở lại năm 1986, việc Trung Quốc bắt đầu xây dựng chuỗi các đập thủy điện đầu tiên không mấy thu hút được sự chú ý của các nước hạ lưu Đông Nam Á. Nhưng vào thời điểm hiện tại, khi Trung Quốc đang đẩy nhanh tiến độ xây dựng đập thủy điện thứ 4 ở thượng lưu sông Mekong thì những quan ngại về tác động của chúng tới môi trường trong khu vực ngày càng tăng. Thêm vào đó, những bất đồng giữa Trung Quốc và các nước Đông Nam Á khiến việc đưa ra một giải pháp có sự đồng thuận của cả 2 bên gần như là không thể. Bốn quốc gia ở hạ lưu sông Mekong gồm Việt Nam, Campuchia, Thái Lan, và Lào quan ngại trước việc Trung Quốc khai thác thủy lực của sông Mekong và thay đổi dòng chảy tự nhiên của nó trên quy mô lớn. Trên 60 triệu dân sống ven sông sẽ bị ảnh hưởng không nhỏ bởi những hoạt động trên thượng nguồn. Báo cáo của Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) và Viện Công nghệ châu Á (AIT) có cảnh báo rằng kế hoạch của Trung Quốc xây dựng 8 đập trên sông Mekong (phần chảy qua Trung Quốc có tên Lancang), có thể đe dọa đáng kể tới bản thân con sông cũng như tài nguyên tự nhiên của nó. Vào tháng 6, Thủ tướng Thái Lan đã xuất trình một đệ đơn yêu cầu tạm dừng việc xây dựng đập. 11,000 người đã ký vào đơn, phần đông trong số đó là nông dân và ngư dân kiếm sống ven sông. Có một số chuyên gia cho rằng nếu các bên đều nhìn nhận theo hướng phê phán vấn đề này thì quan hệ giữa Trung Quốc và láng giềng Đông Nam Á có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Nhưng với việc sức mạnh và ảnh hưởng của Trung Quốc ngày một tăng, chính phủ ở các quốc gia trên đã chọn giải pháp im lặng. Lào, Campuchia và Thái Lan đã đề xuất các kế hoạch xây dựng đập trên những phần sông Mekong chảy qua địa phận nước mình. Trong khi đó, Việt Nam lên tiếng yêu cầu Trung Quốc xem xét các trường hợp môi trường địa phương bị ảnh hưởng bởi các đập ở thượng nguồn. Rất nhiều người cho rằng Mekong là dòng sông của Đông Nam Á, nhưng thực ra khởi nguồn của nó là từ cao nguyên Tây Tạng. Một nửa chiều dài của nó chảy qua tỉnh Vân Nam Trung Quốc trước khi đi qua Đông Nam Á. Vì hiện nay chưa có một hiệp định quốc tế nào đề cập đến việc khai thác các sông xuyên quốc gia, Trung Quốc đang nắm ưu thế, kiểm soát nước ở thượng nguồn sông Mekong. Trung Quốc có quyền phát triển phần sông chảy qua địa phận nước mình nếu thấy phù hợp và tự ý thực hiện không cần sự tư vấn của các quốc gia láng giềng, càng không cần sự đồng tình của họ. Lưu vực sông Mekong nhận nước từ một diện tích 795,000 km2. Ủy hội sông Mekong (MRC) một tổ chức đa chính phủ thành lập năm 1995 bởi bốn nước hạ du sông Mekong đã ước tính rằng riêng tiềm năng thủy điện của hạ lưu đã lên tới con số khổng lồ 30,000 MW. Nhưng MRC cũng nhận định rằng có những thách thức lớn trong việc cân bằng giữa lợi ích của việc xây đập là năng lượng sạch, dự trữ nước, và kiểm soát lũ với những tác động tiêu cực khác. Đó là việc di dân, ngăn cản dòng di chuyển lên xuống của cá, và thay đổi dòng chảy của nước và phù sa. Các đập tại Vân Nam sẽ sản sinh ra 15,500 MW điện cho các thành phố và các nhà máy, giúp thay thế các nhiên liệu ô nhiễm mà cụ thể ở đây là than và dầu. Tám đập này có công suất tương đương với 30 nhà máy nhiệt điệt cỡ lớn. Đập thứ 4 trên sông Mekong ở Trung Quốc tại Tiểu Loan (Xiaowan) sẽ hoàn thành vào năm 2012 với chi phí gần 4 tỉ đô la Mỹ. Tường đập sẽ giữ kỷ lục cao nhất thế giới với chiều cao 292m. Hồ chứa của nó sẽ chứa 15 tỉ m3 nước, gấp 5 lần khả năng lưu trữ của 3 đập còn lại cộng lại. Kể từ cuối năm 2008, khi các kỹ sư Trung Quốc đóng cửa kênh rẽ nước của đập thủy điện Tiểu Loan, hồ nước đã được làm đầy để chuẩn bị cho việc chạy tuốc bin điện đầu tiên vào tháng 9. Khi đầy, diện tích hồ chứa vào khoảng trên 190 m2. Với khả năng sinh ra 4,200 MW điện, Tiểu Loan sẽ là đập lớn nhất trên sông Mekong. Tuy nhiên Trung Quốc đang dự tính hoàn thành một đập khác dưới đập Tiểu Loan tại Nọa Trát Độ (Nouzhadu). Tuy không cao bằng nhưng nó sẽ chứa một thể tích nước lớn hơn gần 23 tỉ m3 và sinh ra 5,000 MW điện. Giới chức Trung Quốc đảm bảo rằng các đập tại Vân Nam có những tác động tích cực đến môi trường. Họ nói bằng việc giữ nước lại trong mùa mưa, các đập sẽ giúp kiểm soát lũ lụt và xói lở bờ sông ở hạ du. Ngược lại, việc tháo nước từ bể chứa để sinh điện vào mùa hè sẽ cải thiện tình trạng thiếu nước ở hạ du sông Mekong vào mùa khô. Tuy nhiên, theo báo cáo của UNEP-AIT, Tonle Sap, nơi trú ngụ của các loài cá hạ lưu sông Mekong, và đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa của Việt Nam, có nguy cơ gặp bất lợi do những thay đổi từ chu kỳ lũ lụt và hạn hán đặc biệt của sông Mekong. Hồ Tonle Sap nối với sông Mekong bởi sông Tonle Sap. Các nhà khoa học đang lo lắng rằng việc giảm bớt dòng nước lũ tự nhiên của sông Mekong sẽ dẫn tới mực nước hồ bị xuống thấp, ảnh hưởng đến trữ lượng cá vốn đã và đang chịu sức ép từ việc khai thác quá mức và ô nhiễm môi trường. Mối quan tâm của Việt Nam chính là lượng nước bị mất đi sẽ làm trầm trọng hóa vấn đề vùng trũng tại Đồng bằng sông Cửu Long đang bị nước biển xâm chiếm. Biến đổi khí hậu và hiện tượng tăng mực nước biển có thể dẫn đến nguy cơ một diện tích lớn đất canh tác nông nghiệp bị xâm thực và hàng triệu người phải chuyển chỗ vào cuối thế kỷ này. Ủy hội sông Mekong (MRC) đã thảo luận hợp tác kỹ thuật với các chuyên gia Trung Quốc để đưa ra các nhận định, đánh giá về những thay đổi của hạ lưu sông dưới tác động của việc phát triển thủy điện. Nhưng Trung Quốc từ chối việc tham gia MRC cũng như xem xét các hướng dẫn quản lý tài nguyên của MRC. Trung Quốc mong muốn vai trò của mình chỉ dừng lại ở mức đối tác đối thoại. Một khi trở thành viên chính thức của MRC, các kế hoạch đập thủy điện của Trung Quốc sẽ bị MRC phân tích chi tiết đồng thời sức ép lên Bắc Kinh sẽ gia tăng, khiến Trung Quốc phải xét đến lợi ích của các nước còn lại trong kế hoạch của mình. Trong khi việc xây dựng đập tại Trung Quốc tiến triển theo đúng kế hoạch, các đề án tương tự tại các phần sông Mekong ở Đông Nam Á đã bị tạm dừng. Trước khi các nền kinh tế hướng xuất khẩu của châu Á bị tác động mạnh bởi khủng khoảng kinh tế toàn cầu, Campuchia, Lào, và Thái Lan đã thông báo các kế hoạch xây dựng đập tại hạ lưu sông Mekong. Hiện nay tại Lào, sông Mekong sản xuất ra được trên 3,200 MW điện. Nhưng ngay cả việc sản xuất điện này cũng không tránh được tác động của cuộc khủng hoảng. Thái Lan, khách hàng tiêu thụ điện chính tại hạ du sông Mekong đã thông báo sẽ cắt giảm đáng kể lượng điện nhập khẩu từ Lào. Mặt tích cực ở đây là chính lúc này, các nước Đông Nam Á có một khoảng lặng để nhìn nhận lại những ảnh hưởng của việc xây dựng đập trên sông Mekong đến cuộc sống của những người dân ở lưu vực sông. Tuy nhiên, không một kế hoạch quản lý sông Mekong thực sự hiệu quả nào có thể được đưa ra nếu không có sự tham gia đầy đủ của Trung Quốc. Bắc Kinh đang có ý định hội nhập kinh tế sâu sắc hơn với các nước Đông Nam Á trong đó có việc hợp tác về thương mại, đầu tư, truyền thông, vận tải, và năng lượng với các nước tiểu vùng sông Mekong. Nhưng chiến lược này có thể đem lại kết quả ngược lại sự mong đợi nếu các nước trong khu vực đưa ra kết luận rằng các đập thủy điện của Trung Quốc đang có tác động ngược đến sự phát triển của họ trong tương lai.

Mekong và chúng ta(9)

Kính quí Anh Chị và các Bạn,
Xin chuyển đến một số thông tin & kiến nghị về Sông Mekong và mong quí anh chị và các bạn hãy trợ giúp:
Bài viết của Bs. Ngô Thế Vinh (USA) -http://www.rfi.fr/actuvi/articles/116/article_4717.asp
Bài phỏng vấn của Ks. Phạm Phan Long (USA) - http://www.rfi.fr/vietnamien/actu/articles/116/article_4549.asp
Bài viết của Ts. Nguyễn Ðức Hiệp (Australia) - http://www.rfi.fr/vietnamien/actu/articles/116/article_4443.asp
Bài viết của Phạm Thành Sơn (Vietnam) - http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=332851&ChannelID=17
Tin tại An Giang (Vietnam) - http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=333268&ChannelID=17
Bài viết của Ts. Nguyễn Ngọc Trường (Vietnam) - http://www.tuoitre.com.vn/Tianyon/Index.aspx?ArticleID=327097&ChannelID=119
Bài viết của Ts. Tyson R. Roberts (USA) -http://vietnamnet.vn/thegioi/hoso/2009/08/863123/
Mong anh chị và các bạn bỏ ra 30 giây có thể cứu lấy dòng sông Mekong của 70 triệu người, ký tên Kiến nghị:
http://salsa.democracyinaction.org/o/2486/t/8905/p/dia/action/public/?action_KEY=638
Cảm ơn quí anh chị và các bạn rất nhiều. Chúc vui mạnh!Trân trọng,Trần Đình DũngHội Sinh Thái Việt (Viet Ecology Foundation, VEF)Email: honsuviet@gmail.comWeb: www.vietecology.org
Mekong - Mississippi : hai dòng sông kết nghĩa
Một nhánh sông Mississippi (DR)
Cuộc họp ngày 23/7/2009 giữa Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton và 4 đồng nhiệm thuộc các nước Hạ Lưu sông Mekong là Thái Lan, Lào, Cam Bốt, Việt Nam bên lề hội nghị ASEAN tại Phuket đã thu hút nhiều sự chú ý. Lần đầu tiên, Hoa Kỳ và các nước thuộc khu vực này gặp nhau để bàn về sự hợp tác trong nhiều lĩnh vực
Đặc biệt hơn nữa cuộc họp diễn ra trong bối cảnh Trung Quốc bất chấp mọi phản ứng của giới khoa học tiếp tục cho xây dựng chuỗi đập thủy điện trên thượng nguồn sông Mekong và đang chuẩn bị đưa vào vận hành đập Tiểu Loan, con đập thứ tư lớn hơn rất nhiều so với các đập Mạn Loan, Cảnh Hồng, Đại Chiếu Sơn đã đi vào hoạt động.
Trong lối hành xử của Trung Quốc xem con sông Mekong như của riêng đất nước họ, thông tin về sự kết nghĩa giữa hai Ủy Hội Sông Mekong và Mississippi sau cuộc họp giữa năm ngọai trưởng Mỹ Thái Lan, Lào, Cam Bốt và Việt Nam đã được đón nhận như một yếu tố tích cực có thể giúp làm thay đổi tương lai đáng lo ngại của con sông Mekong khúc hạ nguồn.
Nhà văn Ngô Thế Vinh mà tất cả sáng tác và biên khảo những năm sau này đều dành cho con sông Mekong, đã nhân sáng kiến ‘’kết nghĩa hai dòng sông ‘’ đưa ra phân tích các điểm tương đồng và dị biệt giữa hai con sông lớn này cùng bàn về những triển vọng hợp tác. Bài viết đặc biệt của Ngô thế Vinh dành cho RFI, qua nội dung đó, bạn đọc có thể đưa ra những ý kiến đóng góp khác cho chương trình hợp tác phát triển giữa Hoa Kỳ và các nước thuộc khu vực Hạ Lưu sông Mékong, nhất là với Việt Nam, một quốc gia cuối nguồn./.
CUỘC GẶP GỠ CHƯA CÓ TIỀN LỆ
Tháng Bảy vừa qua [23-07-2009], nhân Hội nghị Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á [ASEAN], theo yêu cầu của Mỹ đã có thêm một cuộc họp bên lề của Ngoại trưởng 5 nước: phía Mỹ là Hillary Rodham Clinton, cùng với 4 Ngoại trưởng vùng Hạ Lưu Sông Mekong gồm có Thái , Lào, Cam Bốt và Việt Nam tại Phuket, Nam Thái Lan. Đại diện cho Việt Nam là Ngoại trưởng Phạm Gia Khiêm kiêm Phó Thủ tướng. Tiếp theo đó là một tuyên cáo, có thể nói là chưa hề có từ trước tới nay, liên quan tới những vấn đề quan tâm chung, đặc biệt là trong các lãnh vực Môi trường, Y tế, Giáo dục, và Phát triển Hạ tầng/ infrastructure development trong vùng.
Ngoại trưởng Mỹ đã nhấn mạnh tới tầm quan trọng của vùng Hạ Lưu Sông Mekong và mỗi quốc gia đối với Hoa Kỳ, cùng với cam kết hỗ trợ nhằm thăng tiến hòa bình và thịnh vượng cho khu vực ASEAN như một toàn thể. Các Ngoại trưởng 4 nước Thái , Lào, Cam Bốt và Việt Nam hoan nghênh sự hợp tác chặt chẽ hơn của Hoa Kỳ với 4 nước Hạ Lưu trong những lãnh vực có ý nghĩa hỗ tương nhằm bảo đảm sự phát triển bền vững trong vùng.
Năm Ngoại trưởng đã thảo luận về các lãnh vực bao gồm ảnh hưởng biến đổi khí hậu và làm thế nào để đáp ứng có hiệu quả; phòng chống bệnh truyền nhiễm; mở rộng ứng dụng kỹ thuật cho giáo dục và đặc biệt quan tâm phát triển vùng nông thôn; cũng như phát triển hạ tầng.
Ảnh chụp qua vệ tinh vùng châu thổ Mississippi (DR)
Các Ngoại trưởng đã xét duyệt những nỗ lực chung đang tiến hành, và đồng ý mở ra những lãnh vực hợp tác mới; và đặc biệt hoan nghênh sáng kiến “Kết Nghĩa Giữa Hai Ủy Hội Sông Mekong và Sông Mississippi / Sister-River Partnership” nhằm chia xẻ kinh nghiệm chuyên môn trong các lãnh vực thích ứng với biến đổi khí hậu, đương đầu với lũ lụt và hạn hán, khai thác thủy điện và lượng giá ảnh hưởng, quản lý nguồn nước và quan tâm tới an toàn thực phẩm.
Các Ngoại Trưởng cùng đồng ý rằng nhóm chuyên viên sẽ tiếp tục thảo luận chi tiết từng lãnh vực hoạt động hợp tác và cả theo dõi.
Kèm theo đó là “trang dữ kiện/ fact sheet” với những con số cụ thể của Bộ Ngoại Giao Mỹ. Trong năm 2009 Hoa Kỳ sẽ trợ giúp cho các lãnh vực mà lưu vực sông Mekong đang thiếu sót đó là : Môi trường, Y tế và Giáo dục.
(1) Môi trường: 7 triệu MK dành cho các chương trình môi trường trong vùng Mekong, đáng kể nhất là kế hoạch hết nghĩa giữa hai Ủy Hội Sông Mekong với Ủy Hội Sông Mississippi của Mỹ để chia xẻ những kinh nghiệm chung . Sẽ yêu cầu Quốc hội Mỹ chuẩn y thêm 15 triệu MK nữa cho năm 2010.
(2) Y tế : 138 triệu MK, tập trung vào điều trị và phòng chống các bệnh nhiễm như HIV/AIDS, sốt rét và bệnh lao kháng thuốc, tổng dịch cúm, và chuẩn bị tiến tới một Hội nghị chuyên đề Mỹ - Mekong về các bệnh truyền nhiễm trong vùng.
(3) Giáo dục: 16 triệu MK, và 500 học bổng Fulbright cho các học giả và sinh viên mỗi năm, phát triển nối kết mạng lưới internet tới thôn quê và tiến tới tổ chức một Diễn đàn Mỹ - Mekong về lãnh vực này. [1]
Với bước đầu, ngân khoản trợ giúp ấy không phải là lớn nhưng lại mang ý nghĩa biểu tượng quan trọng về sự trở lại của Mỹ trong vùng Đông Nam Á giữa lúc mà áp lực ghê gớm của Trung Qu ốc đang đè nặng trên toàn vùng và nhất là đối với Việt Nam. Một khi khống chế và chiếm lĩnh được Việt Nam , thì sẽ xảy ra hiện tượng Domino không thể tránh, đó là các quốc gia còn lại trong lưu vực Mekong sẽ liên tiếp bị ngã đổ do chủ nghĩa bành trướng của Trung Quốc.
HAI DÒNG SÔNG KẾT NGHĨA
Sau cuộc họp cấp Ngoại trưởng giữa Mỹ và 4 quốc gia vùng hạ lưu sông Mekong, ngày 29/07/2009 đã có ngay một cuộc họp sơ bộ khác diễn ra ở VạnTượng, thủ đô Lào giữa hai Ủy Hội Sông Mekong và Sông Mississippi để cùng bày tỏ ý hướng hợp tác về những vấn đề liên quan tới xử dụng nguồn nước trong hai lưu vực, trao đổi kỹ thuật và làm cách nào để thích nghi với biến đổi khí hậu ảnh hưởng trên hệ sinh thái của cả hai con sông. Hai Ủy Hội hứa hẹn sẽ cùng hợp tác để thăng tiến những bước phát triển bền vững về thủy điện, đương đầu với lũ lụt và khô hạn, điều hợp xử dụng nước và an toàn thực phẩm, cải thiện thủy lộ và cả gia tăng trao đổi thương mại đường sông. [2]
Michael J. Walsh, chủ tịch Ủy Hội Sông Mississippi nhận định: “Mekong và Mississippi cùng trải qua những kinh nghiệm và thử thách, cả hai cùng có những định chế và chuyên môn đáng kể để đương đầu với những thử thách như vậy. Một hợp tác chặt chẽ hơn cùng có lợi cho cả hai tổ chức…” Jeremy Bird, giám đốc Ban Thư Ký Ủy Hội Sông Mekong cho rằng: “Hai Ủy Hội Sông Mekong và Sông Mississippi rất tương đồng về tôn chỉ và chức năng, cả hai cùng phấn đấu bảo quản nguồn tài nguyên nước, đương đầu với biến đổi khí hậu, với lũ lụt và khai thác thủy điện… Cả hai tổ chức cùng được hưởng những lợi ích qua trao đổi kỹ thuật và học hỏi lẫn nhau và làm sao để điều hợp tốt nhất những con sông chảy xuyên quốc gia...” Và hai Ủy Hội đang cùng đi tìm một đồng thuận cho một chương trình hoạt động sắp tới.
Lancang River (Yaoling Niu)
LỊCH SỬ HAI ỦY HỘI
ỦY HỘI SÔNG MISSISSIPPI của Hoa Kỳ được thành lập cách đây hơn 130 năm [28-06-1879] với nhiệm vụ được Quốc Hội giao phó là cải thiện con sông Mississippi, trong lãnh vực thủy lộ, giao thương và ngăn ngừa lũ lụt. Nay với trụ sở đặt tại Vicksburg, tiểu bang Mississippi, Ủy Hội có nhiệm vụ tham vấn cho Chánh phủ, Quốc hội, và Quân đội trong một lưu vực trải rộng tới 41% diện tích nước Mỹ, bằng cách cố vấn theo dõi và tường trình các kế hoạch thăng tiến dòng sông Mississippi. [4]
Chủ tịch Ủy Hội Sông Mississippi, Michael J. Walsh có một tiểu sử khá hấp dẫn, tốt nghiệp BS về Công Chánh tại Polytechnic Institute New York, cấp bằng MS Đại học Florida, nguyên là một Trung tướng Công binh trở về từ chiến trường Irak. Từ 20 tháng 2, 2008 là tư lệnh Mississippi Valley Division, kiêm nhiệm chức Chủ tịch Ủy Hội Sông Mississippi. Điều hành một chương trình xây dựng với ngân khoản lên tới 7.5 tỉ MK, bao gồm cả một lưu vực gồm 10 tiểu bang xuống xa tới Vịnh Mexico . Tướng Walsh còn kiêm nhiệm chức vụ tư lệnh Lực Lượng Đặc Nhiệm Hy Vọng / Task Force Hope với 3,800 nhân viên nhằm hỗ trợ cho Cơ Quan Cấp Cứu Liên Bang đương đầu với hậu quả cơn bão tố Katrina 2005 tàn phá khắp vùng Đông Bắc Mỹ, cho đến nay vẫn chưa hồi phục.
Một nhánh sông Mekong ở vùng biên giới Lào (DR)
ỦY HỘI SÔNG MEKONG là một tổ chức liên chánh phủ tương đối còn non trẻ bao gồm 4 nước Thái, Lào, Cam Bốt và Việt Nam được thành lập năm 1995, là một biến thể của Ủy Ban Sông Mekong 1957 trước kia; có nhiệm vụ hợp tác trong phát triển Lưu vực Sông Mekong, bao gồm các lãnh vực ngư nghiệp, canh nông, khai thác bền vững nguồn thủy điện, duy trì lưu thông đường sông, phòng chống lũ lụt và bảo tồn Hệ Sinh Thái Sông Mekong. Phải kể tới cả những ảnh hưởng do biến đổi khí hậu như các trận lụt lớn bất thường, hạn hán lâu dài và cả mực nước biển dâng cao. Ủy Hội có vai trò cố vấn, tạo thuận và mở rộng đối thoại giữa các chánh phủ, tổ chức tư nhân và xã hội công dân trước những thử thách. [5]
Jeremy Bird, Chủ tịch Ban Thường Vụ Ủy Hội Sông Mekong là một khuôn mặt lãnh đạo mới, được bổ nhiệm vào chức vụ này từ tháng 3, 2008 với nhiệm kỳ là 3 năm, giữa lúc mà uy tín của tổ chức này phải nói là xuống mức thấp nhất. Bird gốc người Anh, tốt nghiệp kỹ sư có 25 năm kinh nghiệm về quản trị các nguồn nước, là thành viên kỳ cựu của Chương Trình Môi Sinh Liên Hiệp Quốc [UNEP/ United Nations Environment Programme], ủy viên Hội Các Con Đập Thế Giới [WCD/ World Commission Dams], cộng thêm với thực tiễn 15 năm làm việc trong Ủy Hội Sông Mekong về vấn đề khai thác nước. Rất đáng lưu ý về kinh nghiệm của Bird như một thành viên lâu năm của WCD nên hiểu biết rất rõ về mối đe dọa của các con đập thủy điện lớn trên sông đối với toàn hệ sinh thái và ảnh hưởng trực tiếp trên các cộng đồng cư dân ven sông ra sao.
ĐỊA LÝ HAI DÒNG SÔNG
Quốc Gia: (1) Mekong 7: Tây Tạng, Trung Qu ốc, Miến Điện, Thái, Lào, Cam Bốt, Việt Nam ; (2) Mississippi 1: Hoa Kỳ / 10 Tiểu bang
Chiều Dài: (1) Mekong: 4,880 km ; (2) Mississippi : 3,734 km ;
Lưu Vực: (1) Mekong: 795,000 km2; (2) Mississippi : 2,981,076 km2;
Đầu Nguồn: (1) Mekong: Núi Guozongmucha, Tây Tạng Thanh Hải; (2) Mississippi : Hồ Itasca , Minnesota
Cửa Sông: (1) Mekong: Đồng Bằng Sông Cửu Long / Biển Đông; (2) Mississippi : Louisiana / Vịnh Mexico
Độ Dốc: (1) Mekong: 5,224 m ; (2) Mississippi : 450 m
Lưu Lượng: (1) Mekong: 16,000 m3/sec; (2) Mississippi : 12,743 m3/sec
Sự thực sông Mississippi chỉ là một phần trong “Hệ-Thống-Sông Missouri-Mississippi” lớn nhất Bắc Mỹ với tổng cộng chiều dài lên tới 6,300 km [lưu lượng trung bình là 16,200 m3/sec], đứng thứ tư thế giới chỉ sau 3 con sông Nile/ Ai Cập, sông Amazon/ Brazil và sông Dương Tử/ Trung Quốc.
NHỮNG TƯƠNG ĐỒNG VÀ KHÁC BIỆT
Những tương đồng thì dễ thấy nhưng có thể nêu ra những nét khác biệt độc đáo của hai con sông. Như độ dốc / elevation sông Mekong cao hơn gấp 12 lần sông Mississippi, là một tiềm năng thủy điện vô cùng hấp dẫn mà sông Mississippi không có được; tuy chỉ mới có 4 con đập trên dòng chính sông Mekong nhưng so về kích thước và độ cao [như con đập Tiểu Loan/ Xiaowan 293 m cao nhất thế giới] thì một chuỗi 40 con đập cũ trên sông Mississippi [phần lớn được xây vào thập niên 1930] không sao có thể sánh được. Thêm vào đó, hệ sinh thái sông Mekong phong phú thứ hai thế giới chỉ sau sông Amazon, và cả độc nhất vô nhị chỉ Mekong mới có dòng chảy hai chiều từ sông Tonle Sap chảy ngược vào Biển Hồ trong mùa nước lũ như một kỳ quan thế giới.
Nhưng có điều Mekong không thể sánh được với sông Mississippi hầu như Mississippi chỉ chảy trong một quốc gia là Hoa Kỳ, với một tên gọi gốc từ bộ tộc Da Đỏ Ojibwe “misi-ziibi” có nghĩa là “Con Sông Lớn” , nói một ngôn ngữ là tiếng Anh, với ý thức môi sinh của người dân thì rất cao; trong khi dòng Mekong chảy qua 7 quốc gia [với quốc gia Tây Tạng nay chỉ còn là một vùng tự trị của Trung Qu ốc], với rất nhiều tên gọi: Dza Chu/ Tây T ạng, Lancang Jiang/ TQ, Mae Nam Khong/ Thái Lào, Tonle Thom/ Cam Bốt, Cửu Long/ Việt Nam, lại gồm rất nhiều sắc dân nói nhiều thứ tiếng, với các nền văn minh cũng khác nhau – nhưng có lẽ khác biệt quan trọng nhất là dòng nước Mekong chưa được chảy qua “những vùng đất có khí hậu của tự do và dân chủ”. Sông Mekong vẫn cứ đang bị khai thác lạm dụng kể cả “phá hủy nhân danh xây dựng” và tiếng nói của các cộng đồng cư dân ven sông thì không được lắng nghe.
Con sông Mississippi đã đi vào văn học Mỹ và thế giới, là bối cảnh cho các tùy bút của văn hào Mark Twain [1835-1910] như Life on the Mississipi, cho các tác phẩm của William Faulkner [Nobel 1949] như The Bear một trong 3 truyện ngắn nổi tiếng nhất của ông, và là nguồn cảm hứng của âm nhạc như “Moon River” trong phim Breakfast at Tiffany’s [1961] với Audrey Hepburn là cảm hứng từ dòng sông Mississipi.
Từ sông Mekong, có lẽ chưa có những tác phẩm có tầm vóc xuất xứ từ lưu vực có vị trí trong xác định trong nền văn học thế giới, ngoài các cuốn ký sự của các tác giả Tây phương như Henri Mouhot [1826-1861] với Voyage dans les royaumes de Siam, de Cambodge, de Laos et autres parties centrales de l’Indochine [1983], được coi là người tái phát hiện ra khu đền đài Angkor với nền văn minh sáng rỡ từ thế kỷ XIII luôn luôn được nhắc tới như một kỳ quan của con sông Mekong. Cũng phải kể tới những hồi ký của các thành viên người Pháp trong Đoàn Thám hiểm Sông Mekong [Expédition du Mékong 1866-1868] như Francis Garnier, Doudart De Lagrée khi đi tìm một thủy lộ giao thương với Trung Hoa.
NHỮNG CHUẨN BỊ ĐỐI TÁC
Với sức bật và sinh khí mới như vậy, người ta tự hỏi là Ủy Hội Mekong Việt Nam đã sẵn sàng chưa để hòa nhập vào vận hội mới ấy. Dĩ nhiên, thành phần nhân sự của Ủy Hội không thể hành xử làm việc như những công chức, mà đòi hỏi phải có trình độ với nhiều chất xám của trí tuệ và cả tầm nhìn xa, với trái tim thiết tha với sinh mệnh của dòng Sông Mekong. Cần có cái nhìn hàng trăm năm sau cho con Sông Mekong, và không phải là sớm để đầu tư vào đào tạo và nâng cấp một thế hệ chuyên viên nối tiếp. Với 500 học bổng Fulbright mỗi năm cho lưu vực 4 nước Hạ Lưu sông Mekong, nếu phân chia đồng đều, Việt Nam cũng có được 125 học bổng cho mỗi năm, một số ít học bổng này dành cho cho chuyên gia, nhưng chủ yếu là cho các thành phần sinh viên Việt Nam đã tốt nghiệp từ các Đại học trong nước, được tuyển chọn đi du học hay khảo cứu ở Mỹ thời gian là một năm hay lâu hơn.
Tưởng cũng nhắc lại đây, là chương trình Fulbright có từ hơn 60 năm nay [1946], được bảo trợ bởi Bộ Ngoại Giao Mỹ, cho đến nay đã có 183 ngàn sinh viên và học giả ngoại quốc từ hơn 150 quốc gia thụ hưởng học bổng này. Tiêu chuẩn tuyển chọn cho học bổng Fulbright là “học tập xuất sắc và chứng tỏ năng khiếu lãnh đạo”. Ngoài chương trình học, giảng dạy và nghiên cứu, họ còn có cơ hội trao đổi những ý tưởng và cả góp phần tìm giải pháp cho những vấn đề quốc tế, cụ thể hơn với Việt Nam giải quyết vấn đề tranh chấp vùng. Trọng điểm để tuyển sinh đáp ứng mục tiêu này không đâu bằng nguồn nhân lực của hai Đại Học Cần Thơ và An Giang, với những thành phần sinh viên sinh ra và lớn lên trong nuôi dưỡng từ nguồn phù sa của con sông Mekong và hương lúa của Đồng Bằng Sông Cửu Long. Phải thấy rằng con số học bổng Fulbright ấy quá nhỏ so với nhiệm vụ yêu cầu trong tương lai. Cần có thêm những học bổng Việt Nam-Fulbright với sĩ số mười lần cao hơn mỗi năm. Phải có một kế hoạch đầu tư xứng đáng của nhà nước trong lãnh vực này.
Gần đây, qua các bài báo từ trong nước, khi đề cập tới “Sông Mekong bị bức tử” do chuỗi các con đập thủy điện Trung Qu ốc và đã có những khẩu hiệu “phải tự cứu mình” nhưng bằng cách nào, và không thể không chú ý tới sáng kiến của một vị Giáo sư Tiến sĩ đề nghị xây đập giữ nước ngọt và cả ngăn mặn cho Đồng Bằng Sông Cửu Long [6], và cũng để thấy ngay rằng đây là một kế hoạch ngoạn mục cần thời gian nhiều thập kỷ nhưng không những “vô cùng tốn kém mà còn rất ít tính khả thi”, vì ĐBSCL vốn là vùng đất mới và chưa vững.
MỘT “THINK TANK” TỪ ĐẠI HỌC CẦN THƠ
Rõ ràng không có phương cách nào có thể ngăn Trung Qu ốc không tiến hành kế hoạch điện khí hóa vĩ đại của họ, cũng như với dự án 11 con đập Hạ Lưu do áp lực ghê gớm của tập đoàn tư bản xây đập, trước sau cũng sẽ được từng bước tiến hành nhưng ở một chừng mực nào đó thì “những khiếm khuyết và thiếu an toàn trong mỗi dự án xây đập phải được biết tới, để theo dõi và bổ sung.”
Vai trò “Ngọn Hải Đăng Trí Tuệ” của Đại Học Cần Thơ với Phân Khoa Sông Mekong chưa bao giờ cấp thiết đến như vậy.. Với tham vọng rằng trung tâm trí tuệ của sông Mekong không phải từ trụ sở Ủy Hội Sông Mekong ở Vạn Tượng mà từ Đại Học Cần Thơ. ĐHCT sẽ như một “think tank” có tầm vóc quốc tế, nơi đó sẽ là trung tâm vừa nghiên cứu vừa giảng dạy nhằm cung cấp nguồn chất xám cho toàn lưu vực. Đây cũng là đề xuất của tác giả trong bài viết này cách đây đã 7 năm, cả với đề nghị từng bước thực hiện cụ thể:[7]
Xây dựng một thư viện chuyên ngành với tất cả sách vở tài liệu liên quan tới con sông Mekong và nay thêm cả con sông Mississippi .
Thiết lập ban giảng huấn ngoài thành phần cơ hữu của nhà trường, sẽ bao gồm các chuyên gia của Ủy Hội Sông Mekong và nay có thêm Ủy Hội Sông Mississippi [2], cùng với nhóm Chuyên Viên Tham vấn Quốc tế từ Chương Trình Môi Sinh Liên Hiệp Quốc [UNEP/ United Nations Environment Programme], chuyên gia Hội Các Con Đập Thế Giới [WCD/ World Commission Dams], Mạng Lưới Sông Quốc tế [IRN/ International River Network]… Họ sẽ được mời như những Giáo Sư Thỉnh Giảng, cho Phân Khoa Sông Mekong. Tài liệu giảng của họ sẽ là nguồn thông tin vô cùng quý giá do từ những đúc kết qua thực tiễn.
Tuyển sinh từ thành phần ưu tú biết ngoại ngữ, cộng thêm với tiêu chuẩn Fulbright “học tập xuất sắc và có năng khiếu lãnh đạo”. Việc cấp học bổng cho các sinh viên không phải chỉ có Việt Nam mà cả từ các quốc gia trong lưu vực như Thái Lan, Lào, Cam Bốt và cả từ Vân Nam Trung Qu ốc, Miến Điện. Ngân khoản đào tạo sẽ đến từ cấp Nhà Nước, chương trình hướng tới đào tạo các kỹ sư môi sinh, ngoài phần lý thuyết họ sẽ được tiếp cận với thực tế bằng những chuyến du khảo qua các trọng điểm của con sông Mekong, qua các con đập, và không thể thiếu một thời gian thực tập tại cơ sở các Ủy Hội Sông Mekong và Ủy Hội Sông Mississppi. Họ sẽ ra trường với một tiểu luận tốt nghiệp về những đề tài khác nhau liên quan tới bảo vệ hệ sinh thái của con sông Mekong .
Với trình độ kiến thức và tinh thần liên đới của đám sinh viên đa quốc gia ấy sẽ là “nguồn chất xám” bổ sung cho Ủy Hội Sông Mekong, cho các chánh phủ địa phương đang bị thiếu hụt nhân sự trầm trọng. Lớp chuyên viên trẻ đầy năng động này cũng sẽ là mẫu số chung nối kết mở đường cho các bước hợp tác phát triển bền vững của 7 quốc gia trong toàn lưu vực sông Mekong . [7]
Đại Học Cần Thơ, Đồng Bằng Sông Cửu Long sẽ là nơi diễn ra các Hội Nghị Quốc Tế, các cuộc Hội Thảo về Sông Mekong. Hướng đến 2010, cũng là năm Việt Nam đảm nhận vai trò Chủ tịch ASEAN, với trách nhiệm tổ chức và chủ trì nhiều hội nghị lớn trong cả năm ấy, trong đó có Hội Nghị các Ngoại trưởng ASEAN với các nước đối tác, tại sao không có một Hội nghị Mekong bên lề lần thứ hai sau Phuket, trên một địa điểm nhiều ý nghĩa: ĐBSCL đang trở thành “một trận địa môi sinh” khốc liệt nhất của những bước khai thác tự hủy do những con đập thủy điện khổng lồ của Trung Qu ốc trên thượng nguồn. Và cụ thể hơn, 2010 cũng là dịp kiểm điểm những thành quả đầu tiên của một năm kết nghĩa giữa hai Ủy hội Sông Mekong và Ủy hội Sông Mississipi.
Về phương diện chánh quyền, cần thiết lập ngay một mạng lưới “Tùy viên Môi sinh” đặc trách sông Mekong trong các Tòa Đại sứ và Sứ quán tại các quốc gia trong lưu vực: như tòa lãnh sự Việt Nam ở Côn Minh Vân Nam, bốn tòa đại sứ Việt Nam ở Miến Điện, Thái Lan, Lào và Cam Bốt. Họ sẽ là tai mắt, là những trạm quan sát sống cho Phân Khoa sông Mekong và Bộ Bảo Vệ Môi Trường.
Phải xem đây như một kế hoạch đầu tư dài hạn và rất ý nghĩa cho “Một Tinh Thần Sông Mekong” trong toàn bộ các kế hoạch hợp tác và phát triển vùng. Dĩ nhiên có một cái giá cao và xứng đáng phải trả để bảo vệ con Sông Mekong và sự sống còn của vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long cho các thế hệ tương lai. Với tâm niệm rằng “nói tới nguy cơ là còn thời gian, tiêu vong là mất đi vĩnh viễn”.
NGÔ THẾ VINHCalifornia, 08-08-2009
Tham Khảo:
1/ US – Lower Mekong Countries Meeting: Press Release , US Department of State, July 23, 2009.
2/ USA – Mekong Basin Cooperation follows ASEAN Meeting, Vientiane , Lao PDR Jul 30, 2009, www.mrcmekong.org.
3/ Changing Currents: Navigating The Mekong ‘s Past, Present and Future_ Watershed, Vol.12 No 3, November 2008
4/ Mississippi River_ http://en.wikipedia.org/wiki/Mississippi_River
5/ Mekong River_ http://en.wikipedia.org/wiki/Mekong_River
6/ Trung Qu ốc khai thác Sông Mekong và nguy cơ giết chết Đồng Bằng Sông Cửu Long_ http://vietnamweek.net 21/06/2009
7/ Viện Đại Học Cần Thơ, Đồng Bằng Sông Cửu Long và Con Sông Mekong_ Ngô Thế Vinh_ Tạp chí Đi Tới, Montréal Canada, số 59&60, tháng 7 & 8, 2002.
Ngo The Vinh MD
“Cần có phân khoa Mekong cho Đại học Cần Thơ”
TTCT - Hàng chục con đập đã và đang xây dựng trên dòng chảy chính ở thượng nguồn (phía Trung Quốc) và hạ nguồn con sông Mekong đang dư luận các nước thuộc hạ lưu con sông, trong đó có VN, đặc biệt lo ngại.Bác sĩ Ngô Thế Vinh bên con đập Mạn Loan (Trung Quốc) - Ảnh do nhân vật cung cấpTTCT đã có cuộc phỏng vấn qua email với bác sĩ Ngô Thế Vinh (Mỹ), người đã dành thời gian đi dọc con sông dài hơn 4.000km này và có nhiều tác phẩm viết về số phận đang kêu cứu của con sông.Hiểm họa không xa* Không nhiều người có điều kiện đi thực tế chiều dài cả con sông Mekong như ông. Cảm xúc của ông khi đi suốt dọc con sông thế nào?- Cảm xúc mạnh mẽ nhất là chuyến đi Vân Nam tới đập Mạn Loan là đập đầu tiên chắn ngang dòng chính thượng nguồn sông Mekong, khởi đầu một chuỗi đập bậc thềm Vân Nam, gây đe dọa trên toàn lưu vực kể cả vùng ĐBSCL của chúng ta.* Các con đập chẳng phải bất ngờ hiện ra. Ông thấy các con đập này ảnh hưởng như thế nào tới cuộc sống của người dân hai bên bờ?- Đúng vậy. Kế hoạch khai thác sông Mekong đã có từ hơn nửa thế kỷ trước khi Liên Hiệp Quốc thành lập Ủy ban sông Mekong, nhưng kế hoạch bị gián đoạn do cuộc chiến tranh VN. Với Trung Quốc, tuy các dự án xây đập đi sau hàng thập niên nhưng họ đã tới trước với bốn con đập hoàn tất. Hậu quả lâu dài là nông dân và ngư dân trong lưu vực sẽ mất nguồn thu hoạch lúa và cá, mất cả cuộc sống trong lành, để rồi thế hệ con cháu họ sẽ phải bỏ đất quê hương đi tìm kế sinh nhai ở những vùng khác. Đây là điều tôi và nhóm Bạn Cửu Long rất quan tâm từ hơn một thập niên qua và từng có nhiều dịp lên tiếng.* Nhiều người cho rằng hiểm họa thiên nhiên từ việc sông Mekong không được chảy tự nhiên là “còn lâu mới xảy ra”. Ông sẽ nói gì với họ?- Hiểm họa ấy không xa vời. Từ một con sông đang thiếu nước, nay nguồn nước ấy còn bị hãm lại trong những hồ chứa thượng nguồn. Chẳng hạn như ở Thái Lan, quận Chiang Khong ở phía bắc từ năm 2004 phải chịu cảnh thiếu nước, thiếu cá khiến ngư dân Thái phải than thở nếu Trung Quốc cứ xây thêm đập thì sông Mekong chỉ còn là một con lạch.Còn ở Lào: do Trung Quốc thường xuyên đóng các cửa đập để giữ nước khiến tháng 3-2004 chưa bao giờ mực nước sông Mekong xuống thấp đến như vậy, tổ chức du lịch Lào phải hủy những chuyến du ngoạn trên sông vì các khúc sông quá cạn. Ở Campuchia: đầu năm 2004 là thời gian gần như tuyệt vọng, lũ về thấp hơn, nước sông Tonle Sap chảy ngược vào Biển Hồ trễ hơn và cũng chấm dứt sớm hơn. Rừng lũ thiếu nước, cá không đủ thời gian tăng trưởng và chưa bao giờ mùa thu hoạch cá nghèo nàn đến như vậy.Riêng VN bị mất nguồn cá đổ xuống từ Biển Hồ, không còn những cơn lũ ngọt đổ về đem theo phù sa và cả rửa phèn cho đất, hậu quả là nước mặn lấn sâu hơn vào ĐBSCL. Sẽ không có giống lúa và cây trái nào sống được trong vùng biển mặn ấy.* Có ý kiến cho rằng Ủy ban sông Mekong cần phải là một diễn đàn để thu nhận ý kiến. Gần đây, ủy ban đã mở một trang web để nhận phản hồi về việc xây dựng 11 con đập mới vùng hạ lưu. Liệu ông có ý kiến gì không?- 11 con đập này đang còn là những dự án, nhưng chuỗi đập Vân Nam đã là một hiện thực. Ngay sau tin đập Tiểu Loan cao nhất thế giới hoàn tất thì phúc trình của Liên Hiệp Quốc đã báo động về tác hại của chuỗi đập Vân Nam như một “mối đe dọa duy nhất và lớn nhất” đối với hệ sinh thái sông Mekong. Cũng để thấy rằng Ủy ban sông Mekong sẽ bị vô hiệu hóa nếu không có Trung Quốc tham gia và hợp tác.Xây dựng “tinh thần sông Mekong”
* VN là quốc gia cuối nguồn, cần có tiếng nói mạnh mẽ hơn để bảo vệ sông Mekong. Quan điểm của ông thế nào?- Tôi nghĩ không chỉ VN mà các nước chịu ảnh hưởng phải có tiếng nói chung. Sẽ không thể có tiếng nói mạnh nếu chỉ hướng tới bảo vệ quyền lợi cục bộ của mỗi quốc gia và đó là tình trạng hiện nay. Tranh giành nhau ở hạ lưu mà nhắm mắt trước những thiệt hại giáng xuống từ thượng nguồn là tắc trách. Không thể bảo vệ sông Mekong từng khúc đoạn mà phải như một toàn thể.* Như ông gợi ý cần có phân khoa sông Mekong thuộc Đại học Cần Thơ hoạt động như một cơ quan nghiên cứu. Xin ông giải thích thêm ý tưởng này, có cần thiết không?- Tôi nghĩ rất cần thiết. Là quốc gia cuối nguồn, VN sẽ gánh chịu tất cả hậu quả tích lũy do sự suy thoái của sông Mekong. Trung Quốc sẽ không từ bỏ kế hoạch điện khí hóa của họ, cũng như dự án 11 con đập hạ lưu, do áp lực ghê gớm của tập đoàn tư bản xây đập, trước sau sẽ từng bước tiến hành. Nhưng những “khiếm khuyết và thiếu an toàn” trong mỗi dự án đập ấy phải được biết tới để theo dõi và bổ sung, điều ấy đòi hỏi một đội ngũ chuyên viên liên quốc gia có trình độ và tấm lòng thiết tha với vận mệnh sông Mekong.Đại học Cần Thơ cần kết hợp như một “think tank” có tầm vóc quốc tế, cấp thiết trở thành trung tâm nghiên cứu giảng dạy nhằm cung cấp nguồn chất xám cho cả lưu vực. Phải xem đây là một kế hoạch đầu tư dài hạn để xây dựng “tinh thần sông Mekong” như mẫu số chung trong toàn bộ các kế hoạch hợp tác và phát triển vùng. Đó là chiến lược bảo vệ môi sinh với “nhiều trí tuệ và cả tầm nhìn xa”. Có một cái giá xứng đáng phải trả để bảo vệ mạch sống của hàng bao nhiêu triệu cư dân sống bằng nguồn nước và nguồn tài nguyên sông Mekong.Nói nguy cơ, tức vẫn còn thời gian* Theo ông, đã trễ chưa để cứu sông Mekong?- Tôi không bi quan. Nguồn tài nguyên phong phú của sông Mekong chỉ đứng thứ hai sau sông Amazon. Do nhu cầu phát triển, không thể có ảo tưởng giữ mãi sự trinh nguyên của dòng sông như thời hoang dã. Nguồn tài nguyên ấy sẽ được khai thác nhưng không vì lợi nhuận ngắn hạn mà biến Mekong thành một dòng sông chết. Do biến đổi khí hậu và hiện tượng “hâm nóng toàn cầu” nên không phải chỉ có sông Mekong mà tất cả con sông thế giới đều thiếu nước, nay cộng thêm yếu tố nhân tai như ngăn sông xây đập bất kể hậu quả ra sao thì viễn tưởng một thảm họa môi sinh là không thể tránh. Phải có cách nhìn thực tiễn để thấy được “phần nửa ly nước đầy thay vì nửa vơi” để từ đó vững tin phấn đấu bảo vệ dòng sông bằng cách giảm thiểu tổn thất.Tôi tâm đắc câu văn được khắc tại công viên nước nổi tiếng Sea World San Diego với ý nghĩa phổ quát trong nỗ lực bảo vệ hệ sinh thái của hành tinh này: “Nói có nguy cơ là còn thời gian, còn tiêu vong là vĩnh viễn”. Tôi liên tưởng ý nghĩa ấy đối với sông Mekong. Không sớm nhưng không bao giờ là quá trễ để cứu lấy những gì còn lại trên dòng sông này cho các thế hệ mai sau.* Người dân bình thường có thể làm gì để góp phần vào bảo vệ sông?- Trước khi nói có thể làm gì, người dân cần được thông tin, biết những gì đã và đang diễn ra trên sông Mekong.* Xin cảm ơn ông.Người kêu cứu cho dòng MekongBác sĩ Ngô Thế Vinh rất quan tâm các biện pháp bảo vệ môi sinh của đồng bằng sông Cửu Long. Ông đã sưu tầm nhiều tư liệu quý liên quan đến hơn 4.000km dòng Mekong, từ Tây Tạng đổ xuống biển Đông. Nhiều bài viết rất tâm huyết của bác sĩ Vinh được đăng tải trên nhiều tạp chí, đặc biệt bài Thêm con đập mẹ Xiaowan (Tiểu Loan), sông Mekong trước nguy cơ (Thế Kỷ 21 số 145, tháng 5-2001), cung cấp cho bạn đọc trong và ngoài nước thêm thông tin không chỉ về bước khởi đầu của đập Xiaowan/Tiểu Loan mà còn về những tác hại có thể xảy đến cho môi sinh của hàng chục triệu người sống dọc dòng sông do chuỗi 14 con đập bậc thềm Vân Nam (Mekong Cascade) gây ra.Trước viễn cảnh rất u tối về môi trường của đồng bằng sông Cửu Long do tác động nhân tạo của những đập thủy điện cao lớn nhất thế giới và của thiên nhiên, bác sĩ Vinh đã kêu cứu trước dư luận VN và quốc tế bằng các bài viết và hai quyển sách mới Mekong - dòng sông nghẽn mạch và Mekong - dòng sông câm nín. Dù không sống ở VN nhưng hiểu biết và tâm tư của ông luôn gắn với dòng sông.Giáo sư - tiến sĩ, nhà giáo nhân dân VÕ TÒNG XUÂN
Chuỗi đập Vân Nam - hồi chuông báo tửTheo Fred Pearce - tác giả cuốn sách Khi những dòng sông cạn, vào đầu thập niên tới chuỗi đập Vân Nam sẽ giữ lại hơn nửa lưu lượng nước sông Mekong. Không còn dòng chảy tự nhiên, sông Mekong ngày thêm cạn dòng và không bao giờ phục hồi được nữa. Aviva Imhof, giám đốc truyền thông Mạng lưới sông quốc tế, đã nhận định: chuỗi đập Vân Nam sẽ gây ra những tác hại vô lường nơi vùng hạ lưu, gây rối loạn toàn hệ sinh thái sông Mekong tới Biển Hồ. Nó như hồi chuông báo tử cho nguồn cá vốn là thực phẩm của hơn 60 triệu cư dân sống ven sông.